 |  |
| Phần 1 | Phần 2 |
Bài viết bàn về một vài khía cạnh của sự giáo-dục trẻ em qua 2 thế-hệ - cha mẹ, chúng ta và cách suy nghĩ của con em chúng ta. Tác giả muốn đề cập qua bài viết này về đề tài mà mỗi chúng ta, bậc làm cha mẹ quan tâm không ít cũng nhiều.
Cha mẹ chúng ta đều là người Việt Nam, dù sống trong chiến tranh, nhưng nền tảng xã hội miền Nam vẫn dựa trên gia đình…Trong gia đình người Cha là gia trưởng trụ cột, con cái luôn luôn vâng lời và nghe theo quyết định của người. Vâng lời cha mẹ từ lâu đã trở thành đạo hiếu của người Việt ta. Nhớ hồi còn nhỏ tôi đi học, sáng nào cũng khoanh tay và thưa:
Thưa Ba, thưa Má con đi học.
Chiều về cũng khoanh tay: Thưa Ba, thưa Má con đi học mới về.
Cha tôi thường nói “đi thưa về trình”. Tôi không dám đồng tình với lối giáo dục như vậy, vì nó có ưu điểm nhưng cũng có khuyết điểm không kém. Khi sống ở xứ người tôi nhận ra rằng trẻ em Việt Nam quá nhút nhát khi gặp và đối xử với người lớn tuổi hơn mình…Nề nếp của một gia đình là điều quan trọng đối với quá trình phát triển và học hỏi của những người con.
Lúc còn bé con cái ngoan ngoãn vâng lời bố mẹ, vui chơi và thơ ngây, học hành chăm chỉ. Không có đứa trẻ nào sinh ra đã hư hỏng, chính môi trường và sự giáo dục của cha mẹ đóng vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách trẻ em. Dần dần lớn lên trẻ em có thể chịu ảnh hưởng bạn bè khi đến lớp cuối Tiểu học, rất ít vì tuổi thơ trong trắng chưa biết dối trá và lường gạt. Có thể trốn học và không chăm chỉ. Sự dìu dắt của bố mẹ rất quan trọng trong giai đoạn này. Tôi may mắn được sinh ra trong một gia-đình bình dân với mức sống tạm ổn, có nghĩa là tất cả con cái đều được đến trường và đỗ đại-học.
Vai trò người cha trong một gia-đình Việt Nam là làm lụng vất vả kiếm tiền lo cho con cái. Người mẹ ở nhà lo chuyện tề gia nội trợ, v.v. Cũng có những gia-đình trí thức khá giả, cha làm việc ngoài xã hội, đôi khi cũng giành thời giờ ra một ít quan tâm chăm lo việc học vấn của con cái. Trong trường hợp này, cha mẹ hay ép con mình phải học từ sáng đến tối khuya, ngay cả khi các em còn ở tiểu học và trung học. Họ thường bắt buộc con cái học ngay cả vào những kỳ nghỉ để mong con vào được các trường trung và đại học nổi tiếng. Vô tình cha mẹ là đồng phạm đánh mất quãng đời hồn nhiên của đứa trẻ.
Theo tâm lý người Việt mình thì cha mẹ rất ư hãnh diện về con cái. Con cái trong mắt họ bao giờ cũng là số một, chúng là thiên tài, là xuất chúng hơn tất thảy mọi người. Nếu có xấu thì cũng là đứa trẻ khác xấu hoặc nhà trường và thầy cô giáo không tốt chứ không chấp nhận con họ có tính cách xấu? Trong vài trường hợp điều này rất nguy hại và khiến đứa trẻ kiêu ngạo. Theo tôi, trẻ con giao tiếp với mọi người theo cách mà chúng học được từ người lớn và gia đình, đặc biệt là những người gần gũi nhất như cha mẹ. Nếu cha mẹ là người luôn nóng giận, thiếu kiềm chế, trẻ cũng sẽ có suy nghĩ tương tự như hành động bắt nạt, nóng giận với những đứa trẻ khác, thậm chí là quay lại phản kháng với chính cha mẹ mình. Trẻ sẽ nghĩ rằng, cách giao tiếp như thế là “bình thường”. Hơn nữa, khi giận dữ, không kiểm soát được hành vi của mình, cha mẹ có thể nói những câu nặng nề khó nghe, thậm chí còn đánh con cái thậm tệ. Điều này sẽ khiến con cái mất sự tôn trọng, đặc biệt khi sự giận dữ đó là vô cớ hay chúng ta còn gọi ‘’giận cá chém thớt’’ mà con cái trở thành nạn nhân. Nhiều người cư xử thiếu công bằng đối với con cái, dù chúng chẳng làm gì có lỗi. Chúng ta đừng nghĩ rằng, bọn trẻ không hiểu gì về nỗi niềm của cha mẹ. Chúng rất thương bố mẹ và sẵn sàng làm cơn gió mát xoa dịu sự nóng giận của bạn. Các bé rất dễ bị tổn thương khi bị mắng oan.
Dù trẻ có thể không tập nhiễm tính cách từ cha mẹ thì tình cảm của trẻ cũng bị tổn thương, dẫn đến xa lánh, sợ hãi cha mẹ. Kết quả là cha mẹ sẽ càng khó khăn hơn trong việc tiếp cận vào giáo dục con cái.
Xã-hội Việt nam ngày xưa dựa trên căn bản đạo đức. Điều đó vô tình đã đi đôi với đạo làm người. Kinh nghiệm sống quý báu, tình yêu của cha mẹ dành cho con cái chính là một trong những cơ sở để người xưa đưa ra đúc kết:
“Cá không ăn muối cá ươn, con cải cha mẹ trăm đường con hư”.
Câu ca-dao ấy đã ăn xâu vào ký ức trẻ con, từ lớp tiểu học và tạo ảnh hưởng rất mạnh. Nó làm giảm một phần nào trách nhiệm về sự giáo dục của cha mẹ.
Vì sống trong tình trạng chiến tranh, kéo dài nhiều thế kỹ nên các em trai khi bước vào trung học đã được tự nhiên có một động cơ rèn luyện tính xiêng năng và cố gắng bất thường trong việc học tập. Một phần vì đấng nam nhi lo lắng cho tương lai mù mờ nếu không thành công trong việc học và biết chắc chắn rằng ngưỡng cửa quân đội luôn rộng mở để đón nhận các em. Trong khi cha mẹ lo lắng và nhắc nhở các em gái về vấn đề trai gái, trốn học có thể ảnh hưởng đến việc học hành của các em. Nhiều gia đình khá giả dùng người giúp việc nhà để hộ tống các nữ nhi mỗi khi các cô ra khỏi nhà. Nhìn chung thì xã hội Việt nam trước 75 không có nhiều vấn đề xả hội với các em gái vì đa số các em còn rất ngoan và vâng lời bố mẹ, học hành chăm chỉ:
“Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy…”
Theo tôi những phong tục tập quán trong xã hội Việt nam chịu ảnh hưởng Nho giáo rất nhiều. Xã hội đặt nền móng trên vua chúa và thần dân, giửa cha mẹ và con cái, giửa vợ chồng và anh chị em.
Trong mối tương quan giửa cha mẹ và con cái trở thành nền móng chi phối các mối tương quan khác. Con cái bắt buộc phải yêu kính cha mẹ và thầy cô. Sự yêu kính cha mẹ bao hàm chẳng những lòng kính trọng mà còn ở sự phục tùng cha mẹ đến suốt đời. Xã hội rất tôn trọng tôn ti trật tự và không có sự bình quyền. Vì thế tình yêu cha mẹ đã chiếm 1 địa vị rất quan trọng và đã trở thành 1 tôn giáo. Chính vì thế ngày nay người Việt nam theo đạo thờ tổ tiên. Trẻ em Việt được hấp thụ luân lý này ngay từ lúc ấu thơ. Ngay khi người ta lập gia đình, họ rất tôn trọng bố mẹ hơn cả vợ mình.
Ở tây phương xã hội rất bình đẳng. Sau khi kết hôn (lấy vợ) tình yêu cha mẹ sẽ nhường cho tình yêu vợ chồng. Tình vợ chồng là thực tại và dâng hiến.
Tóm lại với văn hóa truyền thống của người Việt Nam, ảnh hưởng rất nhiều về tâm lý giáo dục con cái. Khi còn ở với bố mẹ, các em phải ngoan ngoản vâng lời cha mẹ. Con cái không phải lo lắng về vấn đề tài chính và chỉ lo ăn học thành tài. Các em không có sự lựa chọn nào khác như con cái ở hải ngoại - tự do ra ngoài kiếm tiền và sống tự lập ở tuổi trưởng thành…
Tất cả chúng ta thường được giáo dục để trở nên những đứa con tốt trong gia đình, nhưng rất ít khi chúng ta được giáo dục để trở thành cha mẹ tốt. Ở trường học, chúng ta học rất nhiều những môn học nhưng chúng ta chưa hề học những môn học để trở thành cha mẹ tốt, môn học này là cả một nghệ thuật mà chúng ta sẽ phải áp dụng cả cuộc đời kể từ khi có con, và cũng là một nghệ thuật hết sức quan trọng cho hạnh phúc của ta cũng như của chúng ta và của con cái.
Cuộc sống ngày càng biến đổi không ngừng. Những năm cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 này, nhịp sống thay đổi nhanh đến chóng mặt. Những mâu thuẫn, khác biệt của hai thế hệ đang ngày càng tăng. Trong nhịp quay quá nhanh ấy, những gì gọi là kinh nghiệm của cha mẹ chúng ta có còn là kim chỉ nam chăng? Liệu con cái có phải nhất nhất tuân theo mọi lời chỉ dạy ấy? Câu trả lời đó với nhiều người hình như đã có chiều hướng ngập ngừng, đắn đo…
Theo tôi, sự giáo dục con trẻ chưa bao giờ là chuyện dễ dàng và đầy đủ với các bậc phụ huynh. Tại Bắc Mỹ, một số phụ huynh Việt Nam còn có thêm những thử thách khi phải làm quen với cách suy nghĩ, ứng xử của trẻ con trong một xã hội hoàn toàn mới. Trẻ con thường ngại trò chuyện với cha mẹ, chúng rất bực mình khi phải nghe thuyết giáo hay chỉ trích, phê bình và chúng cho rằng bố mẹ nói quá nhiều… Thế nhưng, liên hệ giữa cha mẹ và con cái, nhất là với các con đang tuổi thiếu niên, ít khi suông sẻ. Thông thường, cha mẹ không chịu tìm hiểu lắng nghe các con của mình, và mặc dù rất yêu thương tận tụy lo cho chúng, đôi khi cha mẹ có thái độ xa cách con cái hoặc xa hơn nữa là buông lời quở trách, phê bình và thuyết giảng luân lý với con cái.
Bắt đầu lớn là con cái không thích đi cùng cha mẹ nữa. Đi đám cưới họ hàng, du lịch, ăn giỗ ông bà... nếu không có biện pháp cứng rắn là các cậu ấm, cô chiêu diện đủ các lý do để “không đi được”. Điều này là bước đầu tiên khiến các cha mẹ bỗng thấy con mình tuột khỏi vòng tay.
Hầu hết các gia đình ở hải ngoại ngày nay chỉ có 1 đến 2 con nên mọi tình cảm, vật chất được trau hết cho chúng. Xã hội đang phải đối mặt với hiện tượng mới, đến tuổi đi học, cha mẹ lại sợ con không ăn sẽ ốm không học được. Mắng nhiều quá con cái sẽ căng thẳng thần kinh không tiếp thu bài vỡ. Đến trường, đồ dùng, quần áo, tiền ăn vặt không bằng bạn bằng bè sợ con tủi thân, mặc cảm, bạn bè xa lánh, dẫn đến trầm cảm. Không phải ngẫu nhiên mà hầu hết phụ huynh đều than thở: “Dạy con bây giờ sao khó quá, phải tự mò mẫm, vừa dạy vừa chỉnh sửa...”.
Theo tôi có 3 khuynh hướng dạy con ở xã hội mới ngày nay – với giới hạn của vài trang viết, bài viết sẽ bàn về sự giáo dục trẻ con vào tuổi thiếu niên đến trưởng thành:
1. Cha mẹ còn giữ truyền thống Á Đông: ép buộc con theo kinh nghiệm mình trải qua.
2. Để con cái tự lựa chọn và quyết định, cha mẹ cho ý kiến và hướng dẫn trên đường đời, giành thời giờ đối thoại với con cái.
3. Gia đình đổ vở: Cha mẹ ít lo lắng cho con cái, để tự do cho con cái đến khi trưởng thành.
Khuynh hướng thứ nhất: ép buộc…
Theo truyền thống Á Đông, cha mẹ thường hay quan tâm quá mức về con cái. Một phần muốn có cuộc sống khá giả hơn của họ ở VN ngày xưa, một phần muốn nở mặt nở mài với thiên hạ, nên họ taọ rất nhiều áp lực vào con cái để chúng học những ngành mà có thể các em không thích, miễn cưỡng hay không có năng khiếu chuyên môn như – kỹ sư, bác sỹ, nha sỹ, luật sư, v.v.v
Chúng ta phải thừa nhận là con cái ngày nay rất năng động và có tính tự lập hơn chúng ta trước kia, nhưng nhiều bậc phụ huynh vẫn không bỏ thói quen áp đặt cách sống của mình lên con cái. Chính cha mẹ đã mất thời gian trải nghiệm cuộc sống để đúc ra những kinh nghiệm quý giá mà con họ chưa có được. Đa số phụ huynh đều kỳ vọng rất cao để con cái phải cố gắng, thế nhưng có ít ai tìm hiểu khả năng thực sự của bọn trẻ thế nào. Các em không thể vượt quá khả năng tự nhiên do yếu tố di truyền quy định. Sức ép từ cha mẹ vì thế có khi gây ra tác động tiêu cực, khiến con cái lo lắng mỗi khi chúng không đạt được các “kỳ vọng” mà cha mẹ chúng áp đặt cho chúng. Sẽ rất phức tạp nếu ta không kịp thời nhận thấy trẻ chưa sẵn sàng hoặc chưa thể đáp ứng được sự trông đợi của cha mẹ.
Phần nhiều các bậc cha mẹ thuộc khuynh hướng này mong muốn và giáo dục con cái sao để chúng có thể kiếm được nhiều tiền khi trưởng thành mà quên rằng đó chỉ là một phần trong toàn bộ đời sống của trẻ. Điều đáng lưu ý hơn là những bậc cha mẹ này phải hiểu là chúng ta chỉ muốn dạy cho con trẻ làm cách nào để sống một cách hạnh phúc chứ việc học không phải chỉ đơn giản là để kiếm tiền. Việc cố gắng ép con vào khuôn khổ để có thể vượt trội trẻ em khác đồng lứa tuổi xem ra không phải là phương pháp tốt trong việc nuôi dạy con theo quan niệm khoa học ngày nay. Cha mẹ thuộc hạng này quá bảo thủ ý kiến của họ theo kiểu:
“Thời của ba mẹ đâu có như bây giờ”
Thay vào đó, họ không cần biết hay chấp nhận những mặt tốt do sự tiến bộ đem đến. Chúng ta luôn tự hỏi tại sao họ không cùng tham gia học hỏi những tri thức mới để kịp bắt nhịp với con cái và dễ dàng cảm thông, chia sẻ với chúng hơn.
Hồng, cô nữ sinh hoa-khôi trường Trương Vương trước 75, cô có rất nhiều tham vọng và cũng là bạn của một cô bạn tôi.
Ngày xưa cô tâm sự rằng chỉ mong lấy được chồng làm bác-sỹ. Năm 80 cô ấy lấy anh bạn của tôi, Trường là con của 1 bác-sỹ. Thế là mộng của cô ấy cũng gần như đạt được. Cô sinh ra cậu con trai George. Từ thuở nhỏ cô đã huấn luyện và hun đúc tinh thần làm việc và cố gắng không ngừng để con cái cô luôn lúc nào cũng là đứa học sinh gương mẩu và giỏi nhất trường…Sau 6 năm tiểu học và 7 năm trung học em George ra trường với Highest Honour. Đúng như sự mong muốn của bố mẹ em…Em vào đựơc ĐH Y-khoa McGill of Montréal. Năm nay em vừa tròn 26 tuổi và đang thực tập Bác Sỹ, 2st year of internship trong nhà thương. Năm tới em sẽ ra trường và chính thức trở thành Bác Sỹ.
Cách đây vài tuần, nhân dịp con trai thứ 2 của tôi ra trường chúng tôi ăn mừng con ở restaurant và trò chuyện khá lâu. George cũng là bạn học chung cũ với con trai lớn của tôi cho nên các em thư thả tâm sự với nhau 1 cách tự do hơn là nói chuyện với người lớn. George cũng là học trò tiếng Việt của tôi những năm cuối thế kỹ 20, khi tôi dạy tiếng Việt cho Chùa Liên Hoa và Hội Hướng Đạo vùng Montréal. Mỗi khi gặp tôi em Gérald đều nói “chào thầy ạ...». Gérald tâm sự với con trai chúng tôi là thời thanh niên của hắn bị quá nhiều áp lực từ gia đình, nào để học giỏi nhất trường, nào là phải là bác sỹ, nào là phải làm giàu trong tương lai để cha mẹ hảnh diện về em, v.v.
Em cho các con trai tôi biết thêm là năm tới khi trở thành BS chính thức em sẽ dọn sang Nhật sinh sống, để xa hẳn gia đình và sẽ mua 1 thửa ruộng để sinh sống như 1 nông dân hiền hòa chất phát. Em đã quá chán nản sự ép buộc từ mọi phiá và em đã thực hiện được ước mơ của mẹ em. Bây giờ là lúc em mà muốn có 1 cuộc sống thật và dùng quyết định của chính mình…
Đứa cháu gái của một người bạn, Tina vừa xong trung học hè năm nay. Em cũng đang apply vào trường Y-khoa và Nha-khoa ở Montréal. Cô bé trông rất tội. Mặt em lúc nào cũng khù khờ. Cha mẹ em lúc nào cũng bắt em phải học giỏi và chỉ học, không được chơi game, không được có bạn bè, v.v.v...Tôi rất ít có cơ hội gặp em. Tuy nhiên trong vài dịp ăn giỗ bên gia đình bạn, tôi có quan xát để ý và thấy em lúc nào cũng ngồi một góc và chỉ ăn một mình. Trong lúc mọi người vui vẻ trò chuyện, giữa chốn đông gần 50 người bà con xa gần. Em không biết gì để trò chuyện ngòai việc học của em.
Phố học rất giỏi thời trung học, là đứa cháu trai của một người bạn, em ra trường thuộc Top 10 của tỉnh Québec. Em nộp đơn vào 2 trường Y-Khoa ở Montréal đều được nhận cả hai. Đến tháng 9 trước khi nhập học vài tuần em xin bố mẹ dọn về Waterloo, Ontario để học Kinesiology. Bố mẹ em chưng hửng với quyết định này. Vì ở Canada muốn được vào Y-Khoa không phải là chuyện dể dàng mà ai cũng làm được. Mổi trường Đại học chỉ nhận 150 sinh viên. Cả tỉnh Québec có 4 trường dạy Y-khoa, tức là họ chỉ thu nhận 600 người cho 7 triệu dân hay tương đương 0.0001%…Em cho biết là học Y-khoa là ý muốn của bố mẹ mà em phải nộp đơn cho cha mẹ hài lòng, nhưng quyết định cuối cùng là do em chứ không phải của bố mẹ…
Tôi còn nhớ năm ngoái có nghe được một tin ở Cali là có một anh Bác sỹ trẻ đã giết mẹ vì thuở nhỏ em luôn bị sức ép từ mẹ cho đến ngày nay. Vì không chịu nổi áp lực ấy em đã quyết định từ giả mẹ hiền và cho bà qua bên kia thế giới để bà không còn quấy nhiểu em nửa trên cỏi đời này…
Những người con trong khuynh hướng này khi vào đời sẽ rất biết ơn công lao của cha mẹ chúng đã «lo lắng quá độ» để lo cho tương lai các em. Để các em có 1 tương lai sáng chói, một nghề vững chắc và được rất hảnh diện với đời.
Nhân đọc cuốn sách “Battle Hymn of The Tiger Mother” của bà giáo sư Tiến sỹ đại học Yale - Amy Chua, người Mỹ gốc Trung Hoa và cho biết rằng nhiều bà mẹ Tây phương cũng khắt khe trong việc dạy dỗ con cái, nhưng chỉ khắt khe tới một mực nào đó thôi. Giáo sư Amy Chua đã liệt kê những luật lệ dành cho 2 đứa con bà ở lứa tuổi 14 và 16 là không được ngủ lại nhà bạn, không được có bạn trai, phải thực tập dương cầm hay đàn vỹ cầm một ngày 3 tiếng, không được xem ti vi hay chơi games trên computer, và phải đạt điểm từ A trở lên cho các môn học ở trường…Bà Amy Chua đưa thí dụ như việc tập đàn vĩ cầm hay dương cầm thì một tiếng đồng đầu chỉ là tập cho quen tay với đàn. Hai tiếng đồng hồ sau đó mới giúp con cái đạt được những thành quả hơn người. Vì vậy bà cho biết cha mẹ Tây phương không dùng kỷ luật chính đán để dậy con và theo dỏi kỹ càng cho con thành công đến nơi đến chốn. Bà Amy cũng cho biết “rất nhiều cha mẹ Tây phương đã tự hỏi là sao những bậc cha mẹ gốc Trung Hoa có nhiều con cái thành công trong nhiều lãnh vực như toán, âm nhạc, và họ không biết cách dạy con của người Trung hoa ra sao? Tôi có thể nói cho họ biết, vì tôi cũng trải qua những việc dạy dỗ hai đứa con tôi”. Theo bà Amy Chua thì lòng thương yêu của các bà mẹ Á châu có thể hy sinh nhiều cho con cái, họ có kiên nhẫn hơn, để nhiều thời gian dạy dỗ con không mệt mỏi, trong khi các bà mẹ tây phương tuy cũng thương con, nhưng họ tôn trọng quyền tự do cá nhân, tự lập của con cái hơn…khuyến khích nhưng không mạnh bạo và trực tiếp bằng các bà mẹ Á châu. Các cụ ngày xưa vẫn thường nói: “thương cho voi cho vọt, ghét cho ngọt cho bùi”. Trong thời đại mới, chúng ta không đồng ý đến việc dùng roi dạy con cái, nhưng qua sự thành công dạy dỗ của bà giáo sư Amy Chua cũng như hàng triệu bà mẹ Á châu khác ở khắp nơi trên thế giới, thì một điều chúng ta học hỏi được là bắt con cái vào khuôn khổ từ lúc còn bé, thì việc này sẽ giúp rất nhiều cho chúng trong tương lai.
Nhưng trong thâm tâm có bao nhiêu em vui vẻ, hạnh phúc và hài lòng với số phận của mình… Chúng ta sẽ bàn tiếp ở phần kết luận của bài viết.
Cách dạy dổ con cái của Cha Mẹ chúng ta
Cha mẹ chúng ta đều là người Việt Nam, dù sống trong chiến tranh, nhưng nền tảng xã hội miền Nam vẫn dựa trên gia đình…Trong gia đình người Cha là gia trưởng trụ cột, con cái luôn luôn vâng lời và nghe theo quyết định của người. Vâng lời cha mẹ từ lâu đã trở thành đạo hiếu của người Việt ta. Nhớ hồi còn nhỏ tôi đi học, sáng nào cũng khoanh tay và thưa:
Thưa Ba, thưa Má con đi học.
Chiều về cũng khoanh tay: Thưa Ba, thưa Má con đi học mới về.
Cha tôi thường nói “đi thưa về trình”. Tôi không dám đồng tình với lối giáo dục như vậy, vì nó có ưu điểm nhưng cũng có khuyết điểm không kém. Khi sống ở xứ người tôi nhận ra rằng trẻ em Việt Nam quá nhút nhát khi gặp và đối xử với người lớn tuổi hơn mình…Nề nếp của một gia đình là điều quan trọng đối với quá trình phát triển và học hỏi của những người con.
Lúc còn bé con cái ngoan ngoãn vâng lời bố mẹ, vui chơi và thơ ngây, học hành chăm chỉ. Không có đứa trẻ nào sinh ra đã hư hỏng, chính môi trường và sự giáo dục của cha mẹ đóng vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách trẻ em. Dần dần lớn lên trẻ em có thể chịu ảnh hưởng bạn bè khi đến lớp cuối Tiểu học, rất ít vì tuổi thơ trong trắng chưa biết dối trá và lường gạt. Có thể trốn học và không chăm chỉ. Sự dìu dắt của bố mẹ rất quan trọng trong giai đoạn này. Tôi may mắn được sinh ra trong một gia-đình bình dân với mức sống tạm ổn, có nghĩa là tất cả con cái đều được đến trường và đỗ đại-học.
Vai trò người cha trong một gia-đình Việt Nam là làm lụng vất vả kiếm tiền lo cho con cái. Người mẹ ở nhà lo chuyện tề gia nội trợ, v.v. Cũng có những gia-đình trí thức khá giả, cha làm việc ngoài xã hội, đôi khi cũng giành thời giờ ra một ít quan tâm chăm lo việc học vấn của con cái. Trong trường hợp này, cha mẹ hay ép con mình phải học từ sáng đến tối khuya, ngay cả khi các em còn ở tiểu học và trung học. Họ thường bắt buộc con cái học ngay cả vào những kỳ nghỉ để mong con vào được các trường trung và đại học nổi tiếng. Vô tình cha mẹ là đồng phạm đánh mất quãng đời hồn nhiên của đứa trẻ.
Theo tâm lý người Việt mình thì cha mẹ rất ư hãnh diện về con cái. Con cái trong mắt họ bao giờ cũng là số một, chúng là thiên tài, là xuất chúng hơn tất thảy mọi người. Nếu có xấu thì cũng là đứa trẻ khác xấu hoặc nhà trường và thầy cô giáo không tốt chứ không chấp nhận con họ có tính cách xấu? Trong vài trường hợp điều này rất nguy hại và khiến đứa trẻ kiêu ngạo. Theo tôi, trẻ con giao tiếp với mọi người theo cách mà chúng học được từ người lớn và gia đình, đặc biệt là những người gần gũi nhất như cha mẹ. Nếu cha mẹ là người luôn nóng giận, thiếu kiềm chế, trẻ cũng sẽ có suy nghĩ tương tự như hành động bắt nạt, nóng giận với những đứa trẻ khác, thậm chí là quay lại phản kháng với chính cha mẹ mình. Trẻ sẽ nghĩ rằng, cách giao tiếp như thế là “bình thường”. Hơn nữa, khi giận dữ, không kiểm soát được hành vi của mình, cha mẹ có thể nói những câu nặng nề khó nghe, thậm chí còn đánh con cái thậm tệ. Điều này sẽ khiến con cái mất sự tôn trọng, đặc biệt khi sự giận dữ đó là vô cớ hay chúng ta còn gọi ‘’giận cá chém thớt’’ mà con cái trở thành nạn nhân. Nhiều người cư xử thiếu công bằng đối với con cái, dù chúng chẳng làm gì có lỗi. Chúng ta đừng nghĩ rằng, bọn trẻ không hiểu gì về nỗi niềm của cha mẹ. Chúng rất thương bố mẹ và sẵn sàng làm cơn gió mát xoa dịu sự nóng giận của bạn. Các bé rất dễ bị tổn thương khi bị mắng oan.
Dù trẻ có thể không tập nhiễm tính cách từ cha mẹ thì tình cảm của trẻ cũng bị tổn thương, dẫn đến xa lánh, sợ hãi cha mẹ. Kết quả là cha mẹ sẽ càng khó khăn hơn trong việc tiếp cận vào giáo dục con cái.
Xã-hội Việt nam ngày xưa dựa trên căn bản đạo đức. Điều đó vô tình đã đi đôi với đạo làm người. Kinh nghiệm sống quý báu, tình yêu của cha mẹ dành cho con cái chính là một trong những cơ sở để người xưa đưa ra đúc kết:
“Cá không ăn muối cá ươn, con cải cha mẹ trăm đường con hư”.
Câu ca-dao ấy đã ăn xâu vào ký ức trẻ con, từ lớp tiểu học và tạo ảnh hưởng rất mạnh. Nó làm giảm một phần nào trách nhiệm về sự giáo dục của cha mẹ.
Vì sống trong tình trạng chiến tranh, kéo dài nhiều thế kỹ nên các em trai khi bước vào trung học đã được tự nhiên có một động cơ rèn luyện tính xiêng năng và cố gắng bất thường trong việc học tập. Một phần vì đấng nam nhi lo lắng cho tương lai mù mờ nếu không thành công trong việc học và biết chắc chắn rằng ngưỡng cửa quân đội luôn rộng mở để đón nhận các em. Trong khi cha mẹ lo lắng và nhắc nhở các em gái về vấn đề trai gái, trốn học có thể ảnh hưởng đến việc học hành của các em. Nhiều gia đình khá giả dùng người giúp việc nhà để hộ tống các nữ nhi mỗi khi các cô ra khỏi nhà. Nhìn chung thì xã hội Việt nam trước 75 không có nhiều vấn đề xả hội với các em gái vì đa số các em còn rất ngoan và vâng lời bố mẹ, học hành chăm chỉ:
“Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy…”
Theo tôi những phong tục tập quán trong xã hội Việt nam chịu ảnh hưởng Nho giáo rất nhiều. Xã hội đặt nền móng trên vua chúa và thần dân, giửa cha mẹ và con cái, giửa vợ chồng và anh chị em.
Trong mối tương quan giửa cha mẹ và con cái trở thành nền móng chi phối các mối tương quan khác. Con cái bắt buộc phải yêu kính cha mẹ và thầy cô. Sự yêu kính cha mẹ bao hàm chẳng những lòng kính trọng mà còn ở sự phục tùng cha mẹ đến suốt đời. Xã hội rất tôn trọng tôn ti trật tự và không có sự bình quyền. Vì thế tình yêu cha mẹ đã chiếm 1 địa vị rất quan trọng và đã trở thành 1 tôn giáo. Chính vì thế ngày nay người Việt nam theo đạo thờ tổ tiên. Trẻ em Việt được hấp thụ luân lý này ngay từ lúc ấu thơ. Ngay khi người ta lập gia đình, họ rất tôn trọng bố mẹ hơn cả vợ mình.
Ở tây phương xã hội rất bình đẳng. Sau khi kết hôn (lấy vợ) tình yêu cha mẹ sẽ nhường cho tình yêu vợ chồng. Tình vợ chồng là thực tại và dâng hiến.
Tóm lại với văn hóa truyền thống của người Việt Nam, ảnh hưởng rất nhiều về tâm lý giáo dục con cái. Khi còn ở với bố mẹ, các em phải ngoan ngoản vâng lời cha mẹ. Con cái không phải lo lắng về vấn đề tài chính và chỉ lo ăn học thành tài. Các em không có sự lựa chọn nào khác như con cái ở hải ngoại - tự do ra ngoài kiếm tiền và sống tự lập ở tuổi trưởng thành…
Thế hệ chúng ta dạy dổ con cái như thế nào
Tất cả chúng ta thường được giáo dục để trở nên những đứa con tốt trong gia đình, nhưng rất ít khi chúng ta được giáo dục để trở thành cha mẹ tốt. Ở trường học, chúng ta học rất nhiều những môn học nhưng chúng ta chưa hề học những môn học để trở thành cha mẹ tốt, môn học này là cả một nghệ thuật mà chúng ta sẽ phải áp dụng cả cuộc đời kể từ khi có con, và cũng là một nghệ thuật hết sức quan trọng cho hạnh phúc của ta cũng như của chúng ta và của con cái.
Cuộc sống ngày càng biến đổi không ngừng. Những năm cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 này, nhịp sống thay đổi nhanh đến chóng mặt. Những mâu thuẫn, khác biệt của hai thế hệ đang ngày càng tăng. Trong nhịp quay quá nhanh ấy, những gì gọi là kinh nghiệm của cha mẹ chúng ta có còn là kim chỉ nam chăng? Liệu con cái có phải nhất nhất tuân theo mọi lời chỉ dạy ấy? Câu trả lời đó với nhiều người hình như đã có chiều hướng ngập ngừng, đắn đo…
Theo tôi, sự giáo dục con trẻ chưa bao giờ là chuyện dễ dàng và đầy đủ với các bậc phụ huynh. Tại Bắc Mỹ, một số phụ huynh Việt Nam còn có thêm những thử thách khi phải làm quen với cách suy nghĩ, ứng xử của trẻ con trong một xã hội hoàn toàn mới. Trẻ con thường ngại trò chuyện với cha mẹ, chúng rất bực mình khi phải nghe thuyết giáo hay chỉ trích, phê bình và chúng cho rằng bố mẹ nói quá nhiều… Thế nhưng, liên hệ giữa cha mẹ và con cái, nhất là với các con đang tuổi thiếu niên, ít khi suông sẻ. Thông thường, cha mẹ không chịu tìm hiểu lắng nghe các con của mình, và mặc dù rất yêu thương tận tụy lo cho chúng, đôi khi cha mẹ có thái độ xa cách con cái hoặc xa hơn nữa là buông lời quở trách, phê bình và thuyết giảng luân lý với con cái.
Bắt đầu lớn là con cái không thích đi cùng cha mẹ nữa. Đi đám cưới họ hàng, du lịch, ăn giỗ ông bà... nếu không có biện pháp cứng rắn là các cậu ấm, cô chiêu diện đủ các lý do để “không đi được”. Điều này là bước đầu tiên khiến các cha mẹ bỗng thấy con mình tuột khỏi vòng tay.
Hầu hết các gia đình ở hải ngoại ngày nay chỉ có 1 đến 2 con nên mọi tình cảm, vật chất được trau hết cho chúng. Xã hội đang phải đối mặt với hiện tượng mới, đến tuổi đi học, cha mẹ lại sợ con không ăn sẽ ốm không học được. Mắng nhiều quá con cái sẽ căng thẳng thần kinh không tiếp thu bài vỡ. Đến trường, đồ dùng, quần áo, tiền ăn vặt không bằng bạn bằng bè sợ con tủi thân, mặc cảm, bạn bè xa lánh, dẫn đến trầm cảm. Không phải ngẫu nhiên mà hầu hết phụ huynh đều than thở: “Dạy con bây giờ sao khó quá, phải tự mò mẫm, vừa dạy vừa chỉnh sửa...”.
Theo tôi có 3 khuynh hướng dạy con ở xã hội mới ngày nay – với giới hạn của vài trang viết, bài viết sẽ bàn về sự giáo dục trẻ con vào tuổi thiếu niên đến trưởng thành:
1. Cha mẹ còn giữ truyền thống Á Đông: ép buộc con theo kinh nghiệm mình trải qua.
2. Để con cái tự lựa chọn và quyết định, cha mẹ cho ý kiến và hướng dẫn trên đường đời, giành thời giờ đối thoại với con cái.
3. Gia đình đổ vở: Cha mẹ ít lo lắng cho con cái, để tự do cho con cái đến khi trưởng thành.
Khuynh hướng thứ nhất: ép buộc…
Theo truyền thống Á Đông, cha mẹ thường hay quan tâm quá mức về con cái. Một phần muốn có cuộc sống khá giả hơn của họ ở VN ngày xưa, một phần muốn nở mặt nở mài với thiên hạ, nên họ taọ rất nhiều áp lực vào con cái để chúng học những ngành mà có thể các em không thích, miễn cưỡng hay không có năng khiếu chuyên môn như – kỹ sư, bác sỹ, nha sỹ, luật sư, v.v.v
Chúng ta phải thừa nhận là con cái ngày nay rất năng động và có tính tự lập hơn chúng ta trước kia, nhưng nhiều bậc phụ huynh vẫn không bỏ thói quen áp đặt cách sống của mình lên con cái. Chính cha mẹ đã mất thời gian trải nghiệm cuộc sống để đúc ra những kinh nghiệm quý giá mà con họ chưa có được. Đa số phụ huynh đều kỳ vọng rất cao để con cái phải cố gắng, thế nhưng có ít ai tìm hiểu khả năng thực sự của bọn trẻ thế nào. Các em không thể vượt quá khả năng tự nhiên do yếu tố di truyền quy định. Sức ép từ cha mẹ vì thế có khi gây ra tác động tiêu cực, khiến con cái lo lắng mỗi khi chúng không đạt được các “kỳ vọng” mà cha mẹ chúng áp đặt cho chúng. Sẽ rất phức tạp nếu ta không kịp thời nhận thấy trẻ chưa sẵn sàng hoặc chưa thể đáp ứng được sự trông đợi của cha mẹ.
Phần nhiều các bậc cha mẹ thuộc khuynh hướng này mong muốn và giáo dục con cái sao để chúng có thể kiếm được nhiều tiền khi trưởng thành mà quên rằng đó chỉ là một phần trong toàn bộ đời sống của trẻ. Điều đáng lưu ý hơn là những bậc cha mẹ này phải hiểu là chúng ta chỉ muốn dạy cho con trẻ làm cách nào để sống một cách hạnh phúc chứ việc học không phải chỉ đơn giản là để kiếm tiền. Việc cố gắng ép con vào khuôn khổ để có thể vượt trội trẻ em khác đồng lứa tuổi xem ra không phải là phương pháp tốt trong việc nuôi dạy con theo quan niệm khoa học ngày nay. Cha mẹ thuộc hạng này quá bảo thủ ý kiến của họ theo kiểu:
“Thời của ba mẹ đâu có như bây giờ”
Thay vào đó, họ không cần biết hay chấp nhận những mặt tốt do sự tiến bộ đem đến. Chúng ta luôn tự hỏi tại sao họ không cùng tham gia học hỏi những tri thức mới để kịp bắt nhịp với con cái và dễ dàng cảm thông, chia sẻ với chúng hơn.
Hồng, cô nữ sinh hoa-khôi trường Trương Vương trước 75, cô có rất nhiều tham vọng và cũng là bạn của một cô bạn tôi.
Ngày xưa cô tâm sự rằng chỉ mong lấy được chồng làm bác-sỹ. Năm 80 cô ấy lấy anh bạn của tôi, Trường là con của 1 bác-sỹ. Thế là mộng của cô ấy cũng gần như đạt được. Cô sinh ra cậu con trai George. Từ thuở nhỏ cô đã huấn luyện và hun đúc tinh thần làm việc và cố gắng không ngừng để con cái cô luôn lúc nào cũng là đứa học sinh gương mẩu và giỏi nhất trường…Sau 6 năm tiểu học và 7 năm trung học em George ra trường với Highest Honour. Đúng như sự mong muốn của bố mẹ em…Em vào đựơc ĐH Y-khoa McGill of Montréal. Năm nay em vừa tròn 26 tuổi và đang thực tập Bác Sỹ, 2st year of internship trong nhà thương. Năm tới em sẽ ra trường và chính thức trở thành Bác Sỹ.
Cách đây vài tuần, nhân dịp con trai thứ 2 của tôi ra trường chúng tôi ăn mừng con ở restaurant và trò chuyện khá lâu. George cũng là bạn học chung cũ với con trai lớn của tôi cho nên các em thư thả tâm sự với nhau 1 cách tự do hơn là nói chuyện với người lớn. George cũng là học trò tiếng Việt của tôi những năm cuối thế kỹ 20, khi tôi dạy tiếng Việt cho Chùa Liên Hoa và Hội Hướng Đạo vùng Montréal. Mỗi khi gặp tôi em Gérald đều nói “chào thầy ạ...». Gérald tâm sự với con trai chúng tôi là thời thanh niên của hắn bị quá nhiều áp lực từ gia đình, nào để học giỏi nhất trường, nào là phải là bác sỹ, nào là phải làm giàu trong tương lai để cha mẹ hảnh diện về em, v.v.
Em cho các con trai tôi biết thêm là năm tới khi trở thành BS chính thức em sẽ dọn sang Nhật sinh sống, để xa hẳn gia đình và sẽ mua 1 thửa ruộng để sinh sống như 1 nông dân hiền hòa chất phát. Em đã quá chán nản sự ép buộc từ mọi phiá và em đã thực hiện được ước mơ của mẹ em. Bây giờ là lúc em mà muốn có 1 cuộc sống thật và dùng quyết định của chính mình…
Đứa cháu gái của một người bạn, Tina vừa xong trung học hè năm nay. Em cũng đang apply vào trường Y-khoa và Nha-khoa ở Montréal. Cô bé trông rất tội. Mặt em lúc nào cũng khù khờ. Cha mẹ em lúc nào cũng bắt em phải học giỏi và chỉ học, không được chơi game, không được có bạn bè, v.v.v...Tôi rất ít có cơ hội gặp em. Tuy nhiên trong vài dịp ăn giỗ bên gia đình bạn, tôi có quan xát để ý và thấy em lúc nào cũng ngồi một góc và chỉ ăn một mình. Trong lúc mọi người vui vẻ trò chuyện, giữa chốn đông gần 50 người bà con xa gần. Em không biết gì để trò chuyện ngòai việc học của em.
Phố học rất giỏi thời trung học, là đứa cháu trai của một người bạn, em ra trường thuộc Top 10 của tỉnh Québec. Em nộp đơn vào 2 trường Y-Khoa ở Montréal đều được nhận cả hai. Đến tháng 9 trước khi nhập học vài tuần em xin bố mẹ dọn về Waterloo, Ontario để học Kinesiology. Bố mẹ em chưng hửng với quyết định này. Vì ở Canada muốn được vào Y-Khoa không phải là chuyện dể dàng mà ai cũng làm được. Mổi trường Đại học chỉ nhận 150 sinh viên. Cả tỉnh Québec có 4 trường dạy Y-khoa, tức là họ chỉ thu nhận 600 người cho 7 triệu dân hay tương đương 0.0001%…Em cho biết là học Y-khoa là ý muốn của bố mẹ mà em phải nộp đơn cho cha mẹ hài lòng, nhưng quyết định cuối cùng là do em chứ không phải của bố mẹ…
Tôi còn nhớ năm ngoái có nghe được một tin ở Cali là có một anh Bác sỹ trẻ đã giết mẹ vì thuở nhỏ em luôn bị sức ép từ mẹ cho đến ngày nay. Vì không chịu nổi áp lực ấy em đã quyết định từ giả mẹ hiền và cho bà qua bên kia thế giới để bà không còn quấy nhiểu em nửa trên cỏi đời này…
Những người con trong khuynh hướng này khi vào đời sẽ rất biết ơn công lao của cha mẹ chúng đã «lo lắng quá độ» để lo cho tương lai các em. Để các em có 1 tương lai sáng chói, một nghề vững chắc và được rất hảnh diện với đời.
Nhân đọc cuốn sách “Battle Hymn of The Tiger Mother” của bà giáo sư Tiến sỹ đại học Yale - Amy Chua, người Mỹ gốc Trung Hoa và cho biết rằng nhiều bà mẹ Tây phương cũng khắt khe trong việc dạy dỗ con cái, nhưng chỉ khắt khe tới một mực nào đó thôi. Giáo sư Amy Chua đã liệt kê những luật lệ dành cho 2 đứa con bà ở lứa tuổi 14 và 16 là không được ngủ lại nhà bạn, không được có bạn trai, phải thực tập dương cầm hay đàn vỹ cầm một ngày 3 tiếng, không được xem ti vi hay chơi games trên computer, và phải đạt điểm từ A trở lên cho các môn học ở trường…Bà Amy Chua đưa thí dụ như việc tập đàn vĩ cầm hay dương cầm thì một tiếng đồng đầu chỉ là tập cho quen tay với đàn. Hai tiếng đồng hồ sau đó mới giúp con cái đạt được những thành quả hơn người. Vì vậy bà cho biết cha mẹ Tây phương không dùng kỷ luật chính đán để dậy con và theo dỏi kỹ càng cho con thành công đến nơi đến chốn. Bà Amy cũng cho biết “rất nhiều cha mẹ Tây phương đã tự hỏi là sao những bậc cha mẹ gốc Trung Hoa có nhiều con cái thành công trong nhiều lãnh vực như toán, âm nhạc, và họ không biết cách dạy con của người Trung hoa ra sao? Tôi có thể nói cho họ biết, vì tôi cũng trải qua những việc dạy dỗ hai đứa con tôi”. Theo bà Amy Chua thì lòng thương yêu của các bà mẹ Á châu có thể hy sinh nhiều cho con cái, họ có kiên nhẫn hơn, để nhiều thời gian dạy dỗ con không mệt mỏi, trong khi các bà mẹ tây phương tuy cũng thương con, nhưng họ tôn trọng quyền tự do cá nhân, tự lập của con cái hơn…khuyến khích nhưng không mạnh bạo và trực tiếp bằng các bà mẹ Á châu. Các cụ ngày xưa vẫn thường nói: “thương cho voi cho vọt, ghét cho ngọt cho bùi”. Trong thời đại mới, chúng ta không đồng ý đến việc dùng roi dạy con cái, nhưng qua sự thành công dạy dỗ của bà giáo sư Amy Chua cũng như hàng triệu bà mẹ Á châu khác ở khắp nơi trên thế giới, thì một điều chúng ta học hỏi được là bắt con cái vào khuôn khổ từ lúc còn bé, thì việc này sẽ giúp rất nhiều cho chúng trong tương lai.
Nhưng trong thâm tâm có bao nhiêu em vui vẻ, hạnh phúc và hài lòng với số phận của mình… Chúng ta sẽ bàn tiếp ở phần kết luận của bài viết.
Nguyễn Hồng Phúc
Montréal Canada
Montréal Canada
| Phần 1 | Phần 2 |
Cập nhật 12-10-2012
