Nhân dịp kỉ niệm 5 năm Katrina:

Tìm hiểu về châu thành Ngọc Lân (New Orleans, Louisiana)

Thấm thoát, đã 5 năm trôi qua, nhưng những vết tích tàn phá của trận cuồng phong Katrina 2005 vẫn còn để lại nhiều dấu ấn cũng như vẫn còn ghi đậm nét những hình ảnh kinh hoàng trong tâm khảm người dân Châu thành Ngọc Lân (New Orleans, Louisiana) và hai thành phố lân cận miền biển Gulfport, Biloxi của Mississippi. Các địa danh mà Katrina thăm viếng, mới tạm hồi sinh. Những vùng như Lakeview, UNO, New Orleans East, Chalmette… thuộc Louisiana, dân cư vẫn còn thưa thớt. Gulfport, Biloxi của Mississippi cũng còn xơ xác… Năm nay (2010) Chính quyền địa phương tổ chức những buổi lễ Tưởng niệm hàng ngàn nạn nhân của Katrina. Nhân dịp này, chúng tôi xin ghi lại một vài nét kinh hoàng về biến cố Katrina và nhất là giới thiệu những nét đặc thù của Châu thành Ngọc Lân, nơi đã mở rộng vòng tay nhân ái đón nhận hàng chục ngàn người Việt tái lập cuộc sống sau biến cố 30.4.1975.

Nhìn lại trận cuồng phong của thế kỉ

Vào trưa thứ Hai, ngày 29 tháng 8, 2005, trận bão Katrina được coi là trận cuồng phong khủng khiếp của Thế kỷ đã tàn phá bờ biển ba Tiểu bang Louisiana, Mississippi và Alabama với sức gió lên tới 160 miles. Tính riêng về vật chất như: Các sơ sở thương mại, công sở, tư gia, cầu cống, đường xá, đê điều bị thiệt hại, ước tính lên tới hàng trăm tỉ đôla. Số nhân mạng tại New Orleans lên tới trên một ngàn người và vùng bờ biển Mississippi khoảng ba trăm người vĩnh viễn không bao giờ gặp lại người thân. Cả một công trình xây dựng trong nhiều thập niên, bỗng chốc, chỉ trong mấy tiếng phù du, tất cả chỉ còn là những đống vụn đổ nát hoang tàn. Cả một thành phố hoàn toàn tê liệt, tiêu điều, hoang vắng với mùi tử khí nồng nặc xông lên... khiến lòng người trào dâng một nỗi nghẹn ngào, uất hận. Ngay sau trận cuồng phong - đại hồng thủy - nếu có phương tiện về nhìn lại cả một thành phố bị đè bẹp dưới sự cuồng nộ của bão tố mới nhận chân được rằng: Các công trình xây dựng của con người dù vĩ đại kiên cố cách mấy, đối với thiên nhiên cũng chỉ là cát bụi…
Hồi tưởng lại, ngày 26 tháng 12 năm 2004, do các tầng nham thạch dưới đáy Ấn Độ dương chuyển động mạnh với cường độ địa chấn lên tới 8.9, tạo nên một đợt sóng thần khủng khiếp cao tới 30 ft, tàn phá cả một vùng rộng lớn Ấn Độ dương, cuốn trôi cả mấy trăm ngàn nhân mạng vùng bờ biển Thái Lan, Sri Lanka, Bangladesh, Indonesia... tràn tới cả Somalia (miền Đông Africa). Rồi, ngày 8 tháng 10, 2005, một trận động đất với cường độ 7.6 xảy ra tại Pakistan cũng đã chôn vùi gần trăm ngàn sinh mạng. Khi thiên nhiên nổi cơn thịnh nộ, lúc đó, mới thấy thân phận con người thật mỏng manh, như Pascal đã nhận định: Con người chỉ là một cây sậy biết nói.
Trở lại biến cố Katrina 2005, người dân New Orleans cả hai vùng East và West Bank cũng như vùng bờ biển Mississippi không nhiều thí ít cũng đã chịu chung một thảm kịch đau thương và mất mát quá nhiều từ tinh thần lẫn vật chất. Bên Algiers cũng như khu vực West Bank cũng bị thiệt hại không ít. Họ Thánh Giuse (Woodlawn), rồi đến Gretna, Harvey, Marrero, Westwego, Avondale cũng cùng chia sẻ chung số phận. Ngoài ra, sức tàn phá bi thảm nhất trải dài từ khu vực giầu có vùng Lakeview, xuyên qua vùng bờ hồ Pontchartrain và đại học UNO (nơi có Đền Thánh Đức Mẹ La Vang) tới New Orleans East, trong đó có cả chục ngàn người Việt thân yêu của chúng ta mà Giáo xứ Maria Nữ Vương Việt Nam là điểm hội tụ. Nơi đây cũng có Trung tâm Phật giáo Vạn Hạnh đang được chỉnh trang và khu đất được dành để xây cất Trung tâm Sinh hoạt Cộng đồng Việt Nam.
Nhưng còn một nỗi đau thương hơn nữa là khu vực Chalmette thuộc quận St Bernard. Chính nơi đây, có cả trăm gia đình bà con người Việt cư ngụ với những dịch vụ thương mại lớn nhỏ, bị nước dâng cao trên 9 feet, chỉ còn là một vũng bùn lầy nhơ nhớp. Có tới để chứng kiến tận mắt mới cảm thấy lòng quặn thắt và thấm thía nỗi đau thương mất mát của bà con ruột thịt đồng hương cũng như tất cả các nạn nhân không phân biệt chủng tộc, mầu da…

Vài nét về quá trình lịch sử châu thành Ngọc Lân

Lịch sử New Orleans, tất nhiên, gắn liền với những thăng trầm lịch sử của bang Louisiana. Ngược dòng lịch sử: Ngày 7 tháng 4 năm 1682 hai nhà thám hiểm Sieur de la Salle (người Pháp) và Henri de Tonti (người Ý) cùng với đoàn tuỳ tùng xuôi dòng và đặt chân tới cửa sông Mississippi. Cái nôi New Orleans của bang Louisiana bắt nguồn từ đây. Trong khi đó, một viên chức quan trọng trong Chánh phủ Pháp là Bá Tước Pontchartrain quyết tâm mở rộng lãnh thổ Pháp tại các lục địa xa xôi để chận đứng tham vọng bành trướng của Đế quốc Anh và Tây Ban Nha. Chính Bá Tước Pontchartrain là linh hồn của công trình đưa dân định cư tại New Orleans cũng như toàn vùng Louisiana. Kể từ năm 1699, vùng Louisiana chính thức thành thuộc địa của Pháp Hoàng, do công lao khổ cực của hai nhà thám hiểm Iberville và Bienville. Nhưng thành phố New Orleans được thành hình và có cơ cấu tổ chức kể từ năm 1717. Các công trình xây dựng mang dáng dấp kiến trúc kiểu Pháp như khu vực French Quarter với quán Café Du Monde nổi tiếng vẫn còn tồn tại đến hôm nay. Ngoài ra, cũng phải kể đến các biệt thự và công thự cổ kính trải dài trên đường St Charles và vùng phụ cận, vẫn là chứng tích của một quá trình lịch sử trên dưới ba trăm năm và thu hút hàng triệu du khách mỗi năm.
Trở lại những trang sử của New Orleans có một sự kiện trớ trêu, năm 1762, Pháp Hoàng là Vua Louis XIV âm thầm trao tặng lãnh thổ Louisiana cho người em bà con là Hoàng đế Charles II của Tây Ban Nha. Tuy nhiên, mãi đến năm 1766, Tây Ban Nha mới cử quan chức đến tiếp nhận thuộc địa Louisiana. Chính quyền Tây Ban Nha cai quản Louisiana đến năm 1803 thì vì nhiều yếu tố, nhưng yếu tố chính là kiệt quệ về tài chánh, nên Tây Ban Nha trả lại cho Pháp lãnh thổ rộng lớn Louisiana gồm gần 900,000 sq. miles, nghĩa là gấp 20 lần diện tích Tiểu bang Louisiana hiện giờ. Nếu du khách có dịp ghé thăm các Bảo tàng viện New Orleans sẽ thấy lãnh thổ Louisiana vào năm 1803 hiện trên tấm bản đồ thật lớn. Tại New Orleans, ngoài những công trình kiến trúc kiểu Pháp, du khách còn được thưởng lãm những công trình kiến trúc mang dáng dấp Tây Ban Nha được xây dựng trong khoảng thời gian 1766-1803.
Một trong những kiến trúc lịch sử còn lưu dấu, điển hình là Nhà thờ St. Joseph trên đường Tulane, thuộc khu Trung tâm thành phố. Năm 1803 Pháp nhận lại chủ quyền Louisiana từ Tây Ban Nha và rồi sau nhiều tháng thương lượng, Hoàng đế Napoléon thoả thuận bán lãnh thổ Louisiana cho Hoa Kỳ vào cuối năm 1803.

New Orleans hiện nay

Xuyên suốt chiều dài dòng lịch sử trên 300 năm (1699-2010) thành phố New Orleans cũng như lãnh thổ Louisiana sống dưới quyền cai trị của Pháp và Tây Ban Nha trong thời gian đầu khai phá quá dài, nên ảnh hưởng của Giáo hội Công giáo khá sâu đậm.
Louisiana là Tiểu bang duy nhất trong số 50 Tiểu bang của Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ mà đơn vị hành chánh Quận hạt (County) lại được gọi bằng danh xưng Parish (Xứ đạo). Tên của các Quận hạt toàn bang Louisiana đều là tên các Vị Thánh Công giáo như: St. Charles, St. John The Baptist, St. Bernard, St. James, St. Tammany, Assumption, St. Martin, St. Mary... Thành phố New Orleans là một thành phố nhỏ. Tính cả những Quận hạt phụ cận thì dân số khoảng một triệu người. Tuy nhiên, New Orleans lại là hải cảng quan trọng vào bậc nhất của miền Đông Nam Hoa Kỳ. Với các di tích lịch sử trên 300 năm, New Orleans còn là thành phố du lịch hấp dẫn. Hàng năm, thu hút nhiều triệu du khách, nhất là vào dịp Lễ Hội Mardi Gras trong Mùa Phục sinh. Mùa Hè là thời điểm đón nhận nhiều du khách nhất.

Khu French QuarterDu khách có dịp thăm Châu thành Ngọc Lân (New Orleans) nếu chưa đặt chân tới khu Pháp (French Quarter) còn được gọi là Jackson Square thì kể như chưa tới thành “Ngọc”. Điểm đặc thù của New Orleans là nhộn nhịp cả ban ngày lẫn ban đêm. Ban ngày, “người khách du” ghé các tiệm mua sắm hàng hoá, kỷ vật... giá rẻ hơn nhiều so với New York, San Francisco, Los Angeles… Muốn thưởng thức đặc sản vùng biển, vừa rẻ vừa ngon, đậm đà, cay cay... không một thành phố nào có thể so với New Orleans. Tôm cá cua biển, sò, crawfish... chỉ có New Orleans mới đậm đà hương vị. Mấy năm gần đây, crawfish nhập cảng từ một vài nước như Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan... khác thủy thổ và do nuôi trong hồ ao nhân tạo, nên hương vị không còn thơm ngon như vùng biển thiên nhiên New Orleans. Mấy tháng vừa qua (May - August, 2010) do ảnh hưởng vụ dàn khoan dầu của Hãng BP bị nổ, hàng triệu gallons dầu tràn lan các vùng biển Louisiana, Mississippi, Alabama, Florida… khiến ngành Ngư nghiệp bị tê liệt. Bờ biển các Tiểu bang này lại là vùng sinh thái của một số động vật quí hiếm, có nguy cơ bị tuyệt chủng…
Trở lại Châu thành Ngọc Lân New Orleans by Night thì thật tuyệt vời. Cả thế giới không đâu có. Chỉ một con phố nhỏ Bourbon, mỗi buổi tối, nhất là vào cuối tuần, cả ngàn người tản bộ hoặc vào các quán nhâm nhi một vài ly rượu cho ấm áp lòng người cô quạnh, rồi ngắm các người đẹp đi vài đường lả lướt trên sàn nhẩy thật mát mắt. Nếu du khách quan niệm “nghệ thuật vị nghệ thuật” thì những màn biểu diễn của những người đẹp miền Nam Hoa Kỳ, cũng xin được nhìn với con mắt bao dung của nghệ thuật. Xin nhớ điểm đặc thù của New Orleans là rượu pha cocktail brandy là nghệ thuật tuyệt vời của giới ăn chơi sành điệu. Đại lộ Canal với những hàng cột điện cổ kính trên hai trăm năm chiếu ánh quang huy hoàng giữa lòng trung tâm thành phố, khiến các sử gia khoác cho một danh xưng đầy quyến rũ: “Con đường sáng nhất thế giới”.
Như đã giới thiệu ở phần trên, trải qua dòng lịch sử ba trăm năm có lẻ, New Orleans đã thấm nhuần ảnh hưởng Đạo Chúa tận gốc rễ, nên ngay trung tâm của khu French Quarter là Ngôi Giáo đường Saint Louis, King of France, kiến trúc với đường nét thanh thoát, ba ngọn tháp nhọn hoắt cao vút vươn lên nền trời xanh thẳm. Đây là Nhà thờ Chánh Toà của Tổng Giáo phận New Orleans, được hoàn thành năm 1794. “Cửa Thiền rộng mở”, nghĩa là Nhà thờ Chánh Tòa mở cửa ban ngày để du khách tự do chiêm ngắm. Bên trong Nhà thờ có treo một số cờ, vương vất di tích lịch sử từ thời khai phá đến nay. Các nhà Sử học đều thẩm định: New Orleans là cái nôi của Giáo hội Công giáo miền Nam Hoa Kỳ. Tháng 10, 1987, sau chuyến tông du của Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II tại các Giáo tỉnh miền Nam, giới chức có thẩm quyền tiên đoán Tòa Thánh Roma sẽ nâng Tổng Giáo phận New Orleans (LA) và San Antonio (Tx) lên Toà Hồng Y. Nhưng vì một lý do nào đó, trải qua trên hai thập niên (1987-2010) niềm hy vọng vẫn chưa trở thành hiện thực.
Sau khi chiêm ngắm Ngôi Giáo đường cổ kính nhưng đường nét kiến trúc thanh thoát nhẹ nhàng, xin người khách lạ bước vào hai toà nhà kế cận. Đó là The Cabildo, trụ sở đầu tiên của giới chức Chánh quyền làm việc, hội họp được xây cất thời Tây Ban Nha quản trị lãnh thổ Louisiana. Ngày nay là Viện Bảo tàng cổ tích, thu hút hàng triệu du khách mỗi năm. Đối diện với Nhà thờ và Viện Bảo tàng là tiệm Café Du Monde nổi tiếng. Quán Café Du Monde đã hiện diện tại Old Jackson Square này từ năm 1862. Rẻ, thơm, ngon. Du khách chỉ phải chi ra 3 (ba) đôla là đã có một ly café hoặc ly cam tươi nguyên chất chính hiệu con nai vàng và một đĩa 3 cái bánh tiêu (Beignet = French Doughnut) đã phủ đầy bột đường trắng tinh. Thật thú vị khi ngồi dưới mái hiên của Quán, vừa thưởng thức hương vị nửa Pháp (café) nửa Việt (bánh tiêu), người khách lạ phương xa còn được chiêm ngưỡng cảnh: “Dập dìu tài tử giai nhân - Ngựa xe như nước áo quần như nêm”.
Đúng thế đấy bạn ạ. Bến xe ngựa đậu trước tiền đường Café Du Monde. Tiếng xe ngựa kêu lộp cộp, lộp cộp đã khiến bạn giật mình, hồi tưởng mấy thập niên trước đây, tại Hòn Ngọc Viễn Đông, tức là Sàigòn hoa lệ, thủ đô của Việt Nam Cộng Hòa, vẫn âm thanh lộp cộp như vậy, chở khách đi từ trung tâm thành phố về vùng ngoại ô như Lăng Ông (Bà Chiểu), Tân Định, Phú Nhuận, Lăng Cha Cả, Bảy Hiền, Chợ Bình Tây, Hoà Hưng, Khánh Hội... có khi tới cả Bà Điểm nữa. Chỉ cần móc ví lấy ra khoảng mươi mười lăm đô, là bạn có thể ngồi ung dung trên xe ngựa thật thoải mái, chiêm ngắm cảnh trí nhộn nhịp về đêm của khu phố ăn chơi French Quarter, để hồi tưởng lại “cảnh cũ người xưa” của Sàigòn năm nào...
Đến đây, không thể không nói tới chợ Pháp (French Market) y chang chợ Cầu Ông Lãnh (Sàigòn) nhưng có phần sạch sẽ vệ sinh hơn nhiều. Hoa quả, hành tỏi, thực phẩm và đồ gia vị chỉ bằng nửa giá so với các Siêu thị bên ngoài. Vì cùng là thuộc địa của người Pháp - nên dù cách xa nhau quá nửa trái cầu với cả ngàn vạn dặm, qua nhiều lục địa và đại dương thăm thẳm - New Orleans và Sàigòn có nhiều điểm tương đồng. Lối kiến trúc của khu phố cổ French Quarter cũng hao hao giống như khu Chợ Cũ với những con đường Phạm Ngũ Lão, Hàm Nghi, Tôn Thất Thiệp... Ngồi thưởng thức hương vị ở Café Du Monde cũng giống như ngồi dưới mái hiên của Givral, Pagoda… cũng như nhà hàng Continental (những lầu trên là khách sạn sang trọng) trên đường Tự Do của Sàigòn năm nào. Cả hai khu phố cổ French Quarter và Sàigòn đều mang dáng dấp phần nào khu La-tinh (Latin) của Kinh thành Ánh sáng Paris, Pháp Quốc.
Còn một màn thích thú nữa là ở French Quarter, bạn có thể ngồi để các hoạ sĩ phác hoạ chân dung bạn. Không phải chờ lâu mà giá cả nhẹ nhàng. Những hoạ sĩ chuyên nghiệp sẽ phác hoạ chân dung bạn tươi tắn hơn, sáng sủa hơn, yêu kiều duyên dáng hay đẹp trai hơn nhiều - nếu nhan sắc của bạn có phần khiêm tốn - tuy nhiên, vẫn giữ được những nét trung thực của dung nhan bẩm sinh của bạn. Đây là kỷ vật ghi nhớ mãi trong lòng khách viễn du trong chuyến tham quan Châu thành Ngọc Lân. Ghé New Orleans, bạn cũng nên thăm Aquarium of the Americas nổi tiếng với hàng chục ngàn loại cá trên thế giới. Vượt xa hẳn các hồ cá ở các thành phố lớn khác tại Mỹ. Nhân tiện, cũng nên ghé thăm Audubon Zoo, sở thú cũng nổi tiếng giữa khung cảnh thiên nhiên thơ mộng. Bạn cũng nên biết, giá sinh hoạt tại New Orleans như khách sạn, nhà hàng, phương tiện di chuyển, các trung tâm giải trí... đều rất nhẹ nhàng.

Nhạc JAZZ

Nói đến New Orleans, phải nói đến nhạc Jazz. Con đường Bourbon là cái nôi của nhạc Jazz tại New Orleans. Để hiểu và đạt tới trình độ thích thú âm thanh của nhạc Jazz không phải là chuyện dễ dàng trong một sớm một chiều. Theo lời kể và sách vở để lại thì New Orleans thời khai phá cũng hầm-ba-lằng đủ sắc dân Tây-ba-lô như: Anh, Ái Nhĩ Lan, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Pháp, Ý và thổ dân Da Đỏ... Thời đó, có một anh chàng với cái tên cúng cơm là Buddy Bolden thường đến góp vui tại Funky Butts với tính cách hoàn toàn tài tử. Chính chàng nghệ sĩ tài tử Buddy Bolden cũng không ngờ rằng những điệu nhạc anh trình diễn mua vui cho người dân New Orleans sẽ mang cái tên bất hủ “JAZZ”. Theo lời kể thì anh chàng da trắng Nick La Rocca đưa toàn ban Original Dixieland Jazz Band lên Chicago trình diễn với những điệu nhạc của Buddy Bolden. Báo chí Chicago liền đặt cho thứ nhạc điệu lạ tai này là Jass. Từ Jass, người dân New Orleans vui vẻ, vô tư chuyển sang Jazz cũng thế thôi. Nhạc Jazz đã đi sâu vào huyết quản, vào mạch máu buồng tim của cư dân New Orleans; đến nỗi, mỗi khi nhìn màn ảnh truyền hình, có những đám tang của giới quyền quý, dư tiền thừa bạc, đều có thuê những ban nhạc Jazz với âm điệu lâm ly bi đát theo sau quan tài để đưa tiễn người quá cố về miền cực lạc.
Hằng năm, vào đầu tháng 5, thành phố New Orleans vẫn tổ chức tuần lễ JAZZFEST tại trường đua ngựa Fair Grounds, quy tụ hàng mấy trăm ngàn khán thính giả hâm mộ nhạc Jazz khắp nơi và đem lại lợi nhuận cho thành phố nhiều triệu đôla. Những ai thích sưu tầm nhạc Jazz có thể mua những soạn phẩm của Benny Goodman, Gene Krupa, Duke Ellington, Harry James, Louis Armstrong, Chet Baker, Thelonius Monk, Ornette Coleman, Charlie Parker, Miles Davis, Art Blakey, Dizzy Gillespie. Mỗi nhạc sĩ đều tiềm ẩn một phong thái âm hưởng riêng biệt. Tiếng kèn Trumpet của Gillespie thanh thoát, nhẹ nhàng, chơi vơi, du lòng người vào cõi mộng lâng lâng... còn tiếng kèn của Louis Armstrong thì ai oán, tức tưởi, ngậm ngùi, nức nở... tưởng chừng như đưa lòng người hồi tưởng lại một thời xa xưa với một dĩ vãng buồn đau của kiếp đời nô lệ, dầy đặc đêm đen thời khai phá. Đối với người dân New Orleans thì tên tuổi nhà nhạc sĩ trứ danh Louis Armstrong được tôn vinh như thần tượng có một không hai. Phi trường Quốc tế của New Orleans đã mang tên ông (Louis Armstrong International Airport). Trong cộng đồng người Việt hải ngoại, đã có những nhạc sĩ đi sâu vào nhạc Jazz để nghiên cứu về những khuynh hướng nhạc Jazz cổ điển và những âm hưởng của thể điệu nhạc Jazz như: Blues, Ballads, Bebop... Âm thanh của nhạc Jazz là hồn sống của thành phố New Orleans. Bạn tới các quán rượu, nhà hàng, café, các cửa hàng bán đồ kỷ niệm, nhà quay Top Mart (World Trade Center)... đâu đâu cũng đều nghe thấy những tiếng kèn Trumpet hoặc Clarinet dìu dặt vang vọng.

Nhịlong Nhịlangsơn

Phần 1

Phần 2